Miejsce: miejscowość Brzeźnica – powiat wadowicki, woj. małopolskie, na około 40 km Wisły.
Zobacz Artykuł – Dziennik Polski
Ekstra odkrycie archeologiczne – wody Wisły odsłoniły fragment drewnianej konstrukcji statku rzecznego, zapewne stało się to po ubiegłorocznej powodzi. Miejsce jest mało dostępne, stąd nie od razu natrafiono na znalezisko. Widoczny był fragment długi na kilkanaście metrów, częściowo przysypany warstwą piasku i kamieni.
Wymyty przez Wisłę zabytek rzeczny nie rodził wątpliwości, że jest to galar czyli statek rzeczny do przewożenia ładunków używany na Wiśle od średniowiecza do poł. XX w. Wymiary takich jednostek były różne, ale około 20 m długie do 6-7 m szerokie.
Pierwsza informacja o znalezisku - na przełomie maja/czerwca 2011 r. informacja o częściowo widocznej drewnianej konstrukcji na brzegu Wisły dotarła od mieszkańców do wójta gminy Brzeźnica Bogusława Antosa.
Wójt: od razu zainteresowałem się tematem, znając bogate tradycje wiślanego galarnictwa na terenie gminy. Dokonałem oględzin i konsultacji z osobami, pamietającymi jeszcze galary na Wiśle – m.in. panem Czesławem Wójcikiem z Łączan. Temat był wyjątkowy, a sytuacja wymagała interwencji ratowniczej, bo zagrożeniem mogły być wody Wisły. Z tematem zadzwoniono do Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Dr Waldemar Ossowski, specjalista w tej dziedzinie polecił kontaktować się z konserwatorem zabytków w Krakowie. Jak się później okazało dr Ossowski, nie do końca dowierzał informacji, jaką otrzymał telefonicznie. Informację przekazano też do Jarosława Kałuży- szypra Królewskiego Flisu na Wiśle. Nie informowałem od razu mediów, bo najważniejsze było zabezpieczenie znaleziska, aby nie uległo zniszczeniu. Planowałem zwołanie konferencji, na której dziennikarze mogliby też porozmawiać z przedstawicielami świata nauki w tej dziedzinie. Nie sensacja była moim celem, ale ocalenie tego niezwykłego „brylantu na Wiśle”. Na dalszym etapie potrzebne będą środki finansowe, stąd temat wymaga rozpropagowania. Nie ma jeszcze w Polsce ekspozycji oryginalnego, zabytkowego galaru. Małopolska byłaby pierwsza.
Pierwsze podjęte działania – wójt w dniu 28 czerwca 2011 r. zlecił pracownikowi poinformowanie w trybie pilnym kompetentnych instytucji, tzn. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie. Po nieustających przez pół dnia próbach połączeń telefonicznych tematem żywo zainteresował się konserwator zajmujący się tematem archeologii – pan Mirosław Kuś. Do dalszej współpracy dołączył pan Ryszard Naglik – archeolog z Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Nazajutrz 29 czerwca 2011 r. wójt Bogusław Antos wraz z panem Mirosławem Kusiem i archeologiem Ryszardem Naglikiem udali się niezwłocznie nad Wisłę w Brzeźnicy, gdzie było unikatowe odkrycie. Dokonano wstępnych pomiarów i eksperckich oględzin. Wójt apelował o jak najszybsze uruchomienie procedur przewidzianych na takie okoliczności, deklarując jednocześnie niezbędną dla sytuacji ratowniczej pomoc finansową i wkład pracy. Trzeba dodać, że poziom Wisły był wtedy niewielki, kilkanaście metrów od brzegu i znalezionego galaru.
Wdrożony plan wydobycia galaru – wójt Bogusław Antos, reprezentujący Urząd Gminy w Brzeźnicy podpisał w dniu 4 lipca 2011 r. porozumienie o współpracy z Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Z ramienia Muzeum Archeologicznego naukowo temat prowadzi Ryszard Naglik – archeolog. Pan Ryszard Naglik przygotował plan wydobycia galaru wraz z koncepcją jego ekspozycji. Przygotowane opracowanie naukowe było i jest na bieżąco konsultowane z Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku. Wójt wyraził pisemną deklarację o zabezpieczeniu najbardziej potrzebnych środków finansowych. Tak gmina Brzeźnica mając komplet dokumentacji przygotowanej przez pana Ryszarda Naglika złożyła wniosek o pozwolenie na badania archeologiczne do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie.
Fragment Programu prac archeologicznych dotyczących galaru w Brzeźnicy, opracowanie z 1 lipca 2011 r., Ryszard Naglik:
Obecny stan zachowania obiektu. Wrak statku, pierwotnie przykryty kilkudziesięciocentymetrową warstwą żwiru, jest obecnie całkowicie odsłonięty. Usytuowany jest równolegle do południowego brzegu Wisły, mającego w tym miejscu ponad 5 metrów wysokości. Dziób skierowany w dół rzeki. Lewa burta całkowicie zniszczona. Prawa zachowana w 100%. Poszycie dna niemal kompletne – nie zachowało się jedynie w części dziobowej i rufowej. Brak 1 lub 2 wręg, z pozostałych niektóre częściowo zniszczone. Tzw. kule (dodatkowe wręgi do zamocowania burt) częściowo zniszczone. Elementy metalowe (klamry i osłony otworów w burtach) silnie skorodowane. Wśród luźno znalezionych fragmentów konstrukcji znajdują się oprócz elementów wręg i burty także m. in. fragmenty belki dziobnicy oraz żelazna klamra i osłona wspomnianego powyżej otworu w burcie. Stan zachowania drewna średni i zły (znaczna część konstrukcji jest silnie spróchniała – wrak na przemian znajdował się poniżej lub powyżej linii wody.
Statek przewoził kamień łamany (obecnie usypany obok wraku).
Odkryty obiekt to galar – płaskodenny rzeczny statek towarowy o podniesionej rufie i dziobnicy oraz o prostokątnym lub trapezowatym, jak w przypadku statku z Brzeźnicy, kształcie kadłuba. Bogate tradycje wytwarzania i użytkowania tego typu statków wiążą się z pobliską wsią Łączany.
Podstawowe dane metryczne odkrytego galara:
- długość całkowita 18,80 - 18,90 m
- maksymalna szerokość ok. 5 m licząc na poziomie poszycia
- poszycie mocowane na drewnianych kołkach
- burty - klamry i gwoździe ponadto koliste metalowe otwory
- wręgi- 20 zachowanych (pierwotnie 21 może 22\)
- dziób (głowa) szer. ok. 320 cm (bez poszycia)
- rufa szer. ponad 4 metry (trzecia wręga od rufy - 4,63 m)
- burty rozchylone, trzyczęściowe (15 +27+8 cm)
- ładunek- kamień łamany
Zgodnie z deklaracją ww. Urzędu Gminy zabytek będzie eksponowany na terenie Gminy Brzeźnica.
Z uwagi na zagrożenie zniszczeniem zabytku wskutek podniesienia się poziomu wody w Wiśle odczyszczanie wraku i prace dokumentacyjne przeprowadzone zostaną natychmiast z chwilą ustania opadów (warunkuje to wykonanie dokumentacji rysunkowej a zwłaszcza fotograficznej). Przeniesienie obiektu i zapewnienie właściwych warunków czasowego przechowania nastąpi natychmiast po zakończeniu prac dokumentacyjnych.
Docelowe zabezpieczenie obiektu i jego ekspozycja nastąpi z chwilą rozwiązania kwestii formalno-prawnych i stworzeniu warunków do stałego jego przechowywania. Czas potrzebny na te działania jest trudny do precyzyjnego określenia, ale istnieje możliwość, że zostałoby to zrealizowane jeszcze w bieżącym roku.
Program badań naukowych
Prace prowadzone będą przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie, jednak z uwagi na nietypowy charakter obiektu konsultowane na bieżąco (łącznie z niniejszym programem) ze specjalistami z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Etap I: Odczyszczenie obiektu w celu zadokumentowania. Etap II: Dokumentowanie zabytku.
Wiek galaru: Pobrano próbki drewna do badań dendrochronologicznych i w celu określenia gatunku drzew, z których wykonano poszczególne elementy konstrukcji. Badanie określą też wiek galaru. Fakt, że do łączenia belek użyto drewnianych kołków, a nie gwoździ, może sugerować, że zabytek pochodzi z przełomu XVIII/XIX w.
Stan obecny- fala Wisły z 1 na 2 lipca 2011 r. przykryła wodą unikatowe odkrycie archeologiczne. Jednak specjaliści zapewniają, że woda nie niszczy drewna, bardziej szkodliwe jest wystawienie galaru na działanie słońca. Istnieje jednak ogromne niebezpieczeństwo, że obiekt może zostać zniszczony przez silniejszy nurt wody- porozrywany. Dla ratowania obiektu obciążono go workami z piaskiem.
Planowana konserwacja - konserwacja poprzez przechowywanie w środowisku wodnym bez dostępu tlenu; bardzo dobre efekty pod względem trwałości obiektu; stosowana w odniesieniu do dużych obiektów (zwłaszcza statków i łodzi) lub takich, gdzie inne zabiegi konserwacyjne nie przynoszą pozytywnych rezultatów (taki tryb postepowania uznawany jest za jedyne rozwiązanie np. w przypadku wraków wydobywanych z Morza Czarnego.
Z przedstawionych kilku koncepcji konserwacji i przechowania zabytku jakim jest galar z Brzeźnicy wydaje się, że bezsprzecznie najlepszą metodą będzie zastosowanie konserwacji poprzez przechowanie w wodzie, za czym przemawiają zarówno przesłanki konserwatorskie (wysokie prawdopodobieństwo długotrwałego zachowania zabytku w niezmienionej postaci mimo złego stanu drewna) i ekonomiczne (bardzo niski w porównaniu z innymi metodami koszt zabezpieczenia i przechowania zabytku).
Szczegóły ekspozycji i wyboru miejsca na terenie gminy Brzeźnica to następny temat. Niebywała atrakcja turystyczna byłaby ciekawa nie tylko na skalę Polski, ale Europy. Dotąd wiedzę o galarach mieli nieliczni, teraz jest szansa, że mogą o nich dowiedzieć się wszyscy, jeżeli Wisła na to pozwoli?
Galeria Fotograficzna >>> zobacz
